گروه نرم افزاری آسمان

علّامه مجلسی از دیدگاه علماء




از آنجا که براي ارزیابی هر چیزي باید به آگاهان و اهل خبره و کسانی که تخصص در آن رشته دارند، مراجعه کرد، ما نیز
براي دستیابی و نیل به ابعاد شخصیت والاي علّامه مجلسی و آگاهی از مرتبه، علم، دانش و دیگر ویژگیهاي این فرزانه دهر و
عالم عالیمقام، به گفتار و اظهار نظر و تعبیرات زیادي که از علماء و دانشمندان معاصر و یا پس
ص: 17
از او به ما رسیده است، می پردازیم، و ابتدا به آنچه از علماي معاصر او درباره این عالم جلیل بیان کرده اند می نگریم:
که بنا بر تصریح خودش 11 « جامع الرواه » -1 مرحوم اردبیلی صاحب کتاب
اجازه روایت دارد درباره او چنین می گوید: محمد باقر فرزند محمد تقی فرزند مقصود علی ملقّب به مجلسی، استاد و شیخ ما
و شیخ اسلام و مسلمین و خاتم المجتهدین است؛ او امام، علّامه، محقّق، مدقّق، جلیل القدر، عظیم الشأن، رفیع المنزله، وحید
العصر، فرید الدهر، ثقه، ثبت، عین، کثیر العلم و جیّد التصانیف است. امر او در علوّ قدر، عظمت شأن، بلندي مرتبه، تبحّر در
علوم عقلیّه و نقلیّه، دقّت نظر، صائب بودن رأي، وثاقت، امانت و عدالت مشهورتر است از آنکه ذکر شود، و فوق این تعبیرات
است؛ فیض او و والدش چه در زمینه امور دنیوي و چه اخروي به اکثر مردم از عام و خاص رسیده است، جزاه اللّه تعالی افضل
.«1» جزاء المحسنین. او داراي کتابهاي نفیس و بسیار خوبی است که مرا اجازه داد از تمام آن کتابها روایت کنم
درباره آن بزرگوار چنین می گوید: محمد « وسائل الشیعه » -2 معاصر دیگر او شیخ محمد بن حسن حرّ عاملی صاحب کتاب
باقر فرزند مولاي ما محمد تقی مجلسی عالم، فاضل، ماهر، محقّق، مدقّق، علّامه، فهّامه، فقیه، متکلّم، محدّث، ثقه ثقه، جامع
.«2» محاسن و فضائل، جلیل القدر، عظیم الشأن اطال اللّه بقاءه؛ براي او مؤلفات سودمند بسیاري است
-3 امیر محمد صالح خاتون آبادي درباره او می گوید: مولانا محمد باقر مجلسی نوّر اللّه ضریحه الشریف، او از بزرگترین
اعاظم فقهاء و محدّثین و علماي اهل دین است، و در فنون فقه، تفسیر، علم حدیث، رجال، اصول کلام و اصول فقه بر سایر
فضلاء فائق آمد، و بر گروهی از علماء مقدّم بود بطوري که احدي از متقدمین از اهل
ص: 18
علم
.«1» و عرفان و متأخرین آنان از نظر جلالت و عظمت به مرتبه او نرسیدند و جامعیّت این مرد الهی را نداشتند
و امّا از شخصیتهائی که پس از علّامه مجلسی آمده اند و از او با عظمت یاد کرده و مراتب علمی و کمالات او را اذعان داشته
و برشمرده اند، می توان به بعضی از آنان اشاره کرد:
-1 علّامه طباطبائی بحر العلوم در اجازه اي که به سید بزرگوار سید عبد الکریم داده است مرحوم علّامه مجلسی را چنین ثنا
گفته است: خاتم المحدّثین و ناشر علوم شریعت، عالم ربانی و نور شعشعانی، خادم اخبار ائمه اطهار و غوّاص بحار الانوار
.«2» دائی ما علّامه محمد باقر که شکافنده علوم دین است
-2 محقق کاظمی درباره علّامه مجلسی می گوید: او منبع فضائل و اسرار حکمت و غوّاص بحار الانوار و استخراج کننده
گنجینه هاي اخبار و رموز آثار، شخصیتی که همانند او در اعصار و ادوار دیده نشده است، او کشف کننده انوار تنزیل و اسرار
.«3» تأویل و حل کننده معضلات احکام و مشکلات فهم ها با بهترین طریق و نیکوترین دلیل بوده است
از علّامه مجلسی چنین یاد می کند که: توفیقی که براي این شیخ معظّم « مستدرك الوسائل » -3 محدّث نوري صاحب کتاب
حاصل شده است براي احدي در اسلام میسّر نگردیده است از ترویج مذهب و اعلاي کلمه حق و شکستن قدرت و صولت
بدعتگذاران و قلع و قمع کننده دستاوردهاي ملحدین و زنده کننده سنّتهاي فراموش شده دین و نشر دهنده آثار پیشوایان
مسلمین به طرق و راههاي متعدد و شکلهاي مختلف که بهترین آنها تصانیف و کتبی است که در میان مردم شایع و روز و
شب همه
اصناف از عالم و جاهل، خاص و عام، عربی و عجمی از آنها بهره می برند، و از مجلس او گروه
ص: 19
.«1» زیادي از فضلاء بیرون آمده اند که تلمیذ بزرگ او ملّا عبد اللّه اصفهانی تعداد آنها را هزار نفر ذکر کرده است
-4 علّامه نوري از بعضی از شاگردان صاحب جواهر رحمه اللّه نقل می کند که گفت: استاد ما شیخ الفقهاء صاحب کتاب
روزي در مجلس بحث و تدریس خود فرمود: دیشب در عالم رؤیا مجلس عظیم و با شکوهی را دیدم و « جواهر الکلام »
جماعتی از علماء در آن حضور داشتند و دربانی کنار درب آن مجلس بود، من از او اذن گرفتم و او مرا وارد مجلس نمود،
دیدم تمام علماء از متقدمین و متأخرین در آن مجلس جمع بودند و علّامه مجلسی در صدر آن مجلس بود، من در شگفت
شدم و از آن دربان سؤال کردم از علّت تقدّم علّامه مجلسی بر دیگران، او در پاسخ گفت: او نزد ائمّه علیه السّلام معروف
.«2» است
مشایخ و اساتید او
از جمله مشایخ و اساتید علّامه مجلسی می توان به این علماي بزرگوار اشاره نمود:
-1 عالم و فاضل بزرگوار ابو الشرف اصفهانی.
-2 مولی حسن علی تستري فرزند ملّا عبد اللّه اصفهانی.
-3 قاضی امیر حسین.
.« کافی » -4 مولی خلیل قزوینی متوفّاي 1089 ، شارح کتاب
-5 فاضل صالح شیخ عبد اللّه فرزند شیخ جابر عاملی.
.« توضیح المقال » -6 سید شرف الدین علی بن حجه اللّه بن شرف الدین طباطبائی شولستانی متوفّاي 1060 ، مؤلف کتاب
-7 سید نور الدین علی بن علی بن الحسین موسوي عاملی متوفّاي 1068 ، که بوسیله نامه اجازه اي را براي علّامه فرستاده، و
مجاور بیت اللّه الحرام بوده
است؛ او صاحب
ص: 20
شیخ بهائی دارد. « اثنی عشریه » و شرحی بر « مختصر النافع » می باشد و شرحی بر « الفوائد المکیه » کتاب
.« الدر المنثور » و « شرح کافی » -8 شیخ علی فرزند شیخ محمد فرزند حسن فرزند شهید ثانی، متوفّاي 1103 ، صاحب
و « سلافه العصر » -9 سید علی خان فرزند سید نظام الدین شیرازي، شارح صحیفه سجادیه و کتاب صمدیه و صاحب کتاب
و دیگر تصانیف، او در سال 1120 وفات یافته است. « انوار الربیع فی انواع البدیع » و « درجات الرفیعه فی طبقات الامامیه »
.«1» -10 سید فیض اللّه فرزند سید غیاث الدین محمد طباطبائی قهپائی
.«2» -11 مولی محمد تقی مجلسی والد معظّم خود علّامه، که در سال 1070 وفات یافته است
-12 سید رفیع الدین محمد بن حیدر حسینی طباطبائی، صاحب حاشیه بر اصول کافی و حاشیه بر شرح اشارات و حاشیه بر
مختلف و حاشیه بر صحیفه کامله و تألیفات دیگر.
-13 عالم فاضل امیر محمد قاسم قهپائی.
او را « ریاض العلماء » که صاحب کتاب « حمیده » -14 عالم صالح محمد شریف فرزند شمس الدین رویدشتی اصفهانی، او پدر
از زنان عالمه و عارفه برشمرده و گفته است که آشنا به علم رجال بوده و حواشی و تدقیقاتی دارد بر کتب حدیث مثل
و دیگر کتب حدیث که دلالت بر دقت نظر و اطلاع و فهم او خصوصا آنچه مربوط به تحقیقات او در علم رجال « استبصار »
می شود.
-15 الامیر محمد مؤمن بن دوست محمد استرآبادي، عالم و محدّث بزرگوار که در سال 1088 در مکه بدست دشمنان دین به
شهادت رسید.
-16 سید محمد مشهور به سید میرزا جزائري فرزند شرف الدین علی بن نعمه اللّه
ص: 21
موسوي جزائري، صاحب
.« جوامع الکلم » کتاب
الاربعین فی اثبات » و کتاب « حکمه العارفین » و « شرح تهذیب » -17 مولی محمد طاهر فرزند محمد حسین شیرازي، صاحب
و رساله هاي بسیاري، او در سال 1098 وفات یافته است. « الجامع فی الاصول » و کتاب « امامه امیر المؤمنین
و غیر آن « صافی » و « وافی » -18 عالم متبحّر و حکیم عارف و محدّث بزرگوار ملّا محسن فیض کاشانی (فیض)، صاحب کتاب
.«1»
شاگردان علّامه
،«2» میرزا عبد اللّه اصفهانی یکی از شاگردان برجسته علّامه مجلسی می گوید که تعداد شاگردان او به یک هزار نفر می رسید
.«3» تعداد آنها را افزون بر یک هزار نفر ذکر کرده است « الانوار النعمانیه » و مرحوم محدّث جزائري در
با توجه به اینکه احصاء و ذکر نام تمام شاگردان علّامه مجلسی ممکن نیست، اینک به ذکر برخی از مشاهیر آنها و یا کسانی
که از او روایت کرده اند می پردازیم:
-1 سید جلیل و محدّث بزرگوار سید نعمه اللّه جزائري، صاحب تصانیف مشهوره.
-2 سید امیر محمد صالح، داماد علّامه بزرگوار و مؤلف کتابها و رساله هاي بسیاري.
-3 امیر محمد حسین فرزند امیر محمد صالح.
.« جامع الرواه » -4 فاضل کامل و متبحّر خبیر مرحوم حاجی محمد بن علی اردبیلی صاحب کتاب
که در اطلاع بر احوال علماء و مؤلفات آنان بی نظیر بوده است، « افندي » -5 عالم متبحّر میرزا عبد اللّه اصفهانی مشهور به
و صحیفه ثالثه از دعاهاي حضرت زین العابدین علیه السّلام که آن دعاهایی که مرحوم شیخ حرّ « ریاض العلماء » صاحب کتاب
عاملی در
ص: 22
صحیفه دوم نیاورده، ایشان در این صحیفه ذکر کرده است.
و شرحی بر صحیفه کامله سجادیه که به اتمام نرسیده است. « تفسیر مرآه الانوار » -6 مولی ابو الحسن بن محمد طاهر مؤلف
-7
سید بزرگوار میرزا علاء الدین گلستانه شارح نهج البلاغه.
-8 فقیه عالم حاج محمد طاهر ابن الحاج مقصود علی اصفهانی.
-9 شیخ فاضل کامل فقیه محمد قاسم فرزند محمد رضا هزار جریبی.
-10 عالم کامل محقق شیخ محمد اکمل پدر علّامه وحید بهبهانی.
-11 مولی محمد رفیع بن فرج جیلانی.
در رجال و کتاب « المعراج » و « البلغه » -12 علّامه ربانی شیخ سلیمان بن عبد اللّه بن علی ماحوزي بحرانی صاحب دو کتاب
در امامت. « اربعین »
.« ریاض الدلائل و حیاض المسائل » -13 عالم فاضل شیخ احمد فرزند شیخ محمد بحرانی مؤلف
-14 شیخ فقیه عابد صالح محمد بن یوسف بلادي، شاعر بزرگوار که در سال 1031 در بحرین به شهادت رسید.
-15 فاضل صالح مولی مسیح الدین محمد شیرازي.
-16 مولی محمد ابراهیم سریانی.
.« فضائل السادات » -17 عالم کامل سید محمد اشرف صاحب کتاب
-18 فاضل رضی زکی مولی عبد اللّه یزدي.
-19 عالم عامل شیخ محمد فاضل که او از شاگردان پدر علّامه مجلسی نیز بوده است.
-20 فاضل سعید حاج ابو تراب.
تألیفات